مدیریت آموزشی و بررسی روابط انسانی مدیران مدارس و معلمان

فراگرد ارتباط میان مدیران و معلمان یکی از جوانب مهم ارتباطات سازمانی است که بازخوردهای ناشی از آن رفتار اثر بخش را تسهیل می کند. این پروژه ضمن رهبری معرفی یک مدل ساده ارتباطی میان فردی،کاربر آن در توضیح شخصیت رهبری مدیر و اثر بخش سازی رفتارهای متقابل میان مدیران وزیر دستان نشان می دهد.

کلمات کلیدی: آموزش، ارتباط مربیان، نظام ارتباطات آموزشی، روابط انسانی مدیران مدارس

نویسنده: محمد زاهدی

اهمیت و ضرورت پژوهش:
اهمیت و ضرورت این پژوهش از آنجا ناشی می شود که روابط انسانی میان مدیران و معلمان در ارضای نیازهای انسان با موضوعات و موارد زیاد دیگری ارتباط دارد.بدین معنا که برقراری ارتباط صحیحی میان رئیس و مرئوس باعث تقویت روحیه، رایت شغلی و عملکرد بالاتر و از طرف دیگر باعث کاهش فشار ناشی از کار، تنش، مخالفت، مقاومت می گردد. که در نهایت به افزایش کارایی و اثربخشی سازمان منجر خواهد شد و سلامت فرد و سازمان در جامعه تضمین می شود.همچنان که می دانیم تقریبا همه صاحب نظران از میان عوامل موثر در ارتقای بهره وری و عوامل انسانی را مهم دانسته اند. اما عامل انسانی، خود هنگامی بهره وری خواهد داشت که علاوه بر توانایی در محیط کار انگیزه، هم برانگیخته شده باشد.

مقدمه:
برای حل بسیاری از مشکلات جهان امروز می توان از دانش مدیریت بهره گرفت. مدیریت فرایندی است که به وسیله آن کوششهای فردی و گروهی برای رسیدن به هدف مشترک هماهنگ می شود. مدیریت کار پیچیده ای است و در واقع هنری تمام و کمال است. یکی از دلایل این موضوع آن است که مدیریت برای انجام وظایف خود با انسانها سرو کار دارد.شکی نیست که چگونگی مدیریت در ایجاد روابط انسانی، در نحوه سلوک و رفتار معلمان و در نتیجه در تحقیق هدفهای آموزش و پرورش و کارایی آنها موثر است. انسان موجودی است بسیار ارزشمند و پر رمز و راز و دست یابی به کامیابی در فعالیت های جمعی منوط به شناخت و بهره گیری از استعدادهای نهفته و بروز نوآوری او می باشد. این موضوعی است که نه تنها در دیدگاههای ارزشی جایگاه ویژه ای دارد بلکه تحقیقات و مطالعات که در جوامع غربی به منظور افزایش کارایی و اثر بخشی مبین آن است.از این رو ظرز تلقی و نحوه رفتار با منابع انسانی سازمانها در آن جوامع دچار تحول اساسی شده است.
مسئله روابط انسانی میان مدیر و معلمان در ابعاد گسترده آن از اهم مسائلی استکه در هر گونه فعالیت آموزشی و پرورشی چهره می نماید. و اثرات مهم آن در پدیده تعلیم و تربیت هر جامعه اجتناب ناپذیر است. با توجه به ابعاد پیچیده روحیه انسانها و اثرات روانی عاطفی روابط میان مدیرو معلمان و دانش آموزان تعامل این سه رکن تعلیم و تربیت، لزوم تحقیقات هر چه بیشتر و دقیقتر در باره موضوع و ابعاد مختلف روابط انسانی آشکار است. در حقیقت توفیق امر مدیریت در گرو شناخت صحیح از منابع انسانی و برقراری روابط مناسب با آنها و ترغیب آنان به کوشش در جهت دستیابی به اهداف ساز مانها است. در مدارس هم فعالیت و همکاری مؤثر در محیط آموزشی مستلزم وجود روابط انسانی توأم با اعتماد متقابل میان مدیران و معلمان است. معلمان از نظر «حرفه ای» همانند مدیران و گاه فراتر از آنها و در نتیجه هم ردیف و گاه بیشتر از کسانی که سطح بالاتری را در سلسله مراتب سازمانی به خود اختصاص داده اند، شایستگی و تخصص دارند.این وضع علاوه بر آنکه به نوبه خود بر دشواری کار مدیر، که باید در انسانهای گوناگونی که هیچ دو نفرشان با هم یکسان نیستند، علاقه و تمایل به کار ایجاد کننده و فعالیت هایشان را هماهنگ سازد. با توجه به نکات فوق هدف از انجام این تحقیق، بررسی اثرات روابط مدیران با کادر آموزشی و تأثیر مدیریت و رفتار و طرز برخورد است. از این رو دو رکن آموزش و پرورش در کارایی امور از یک سو ونوع رفتار معلمان و مدیران با بچه ها و تعامل آن در پیشرفت و موفقیت دانش آموزان از سوی دیگر است.

دکتر علاقمند، علی از کتاب مقدمات مدیریت آموزشی صفحه 10,9
دکتر جاسبی، عبدالله از کتاب اصول و مبانی مدیریت با تلخیص و تلخص صفحه50 تا 55
نوشته: فرد نیانداف.فورنیز از کتاب: چرا کارکنان کاری را که از آنها انتظار می رود انجام نمی دهند.
ترجمه: محمد زاهدی

تعریف و بیان موضوع تحقیق
امروزه مدیریت یکی از ارکان اساسی و اولیه اداره امور جوامع است. زیراترکیب و به کارگیری صحیح عوامل موجود، ایجاد نظم و هماهنگی میان آنها ودر نتیجه براساس الگوهای صحیح ومتناسب با شرایطی محیطی جهت رسیدن به اهداف مورد نظر به شکلی مؤثر و مقرون به صرفه، با توجه به منابع و امکانات و محدودیتها، با نیروی عظیم در پیشرفت امور سازمانها به شمار می رود و محور تمام فعالیتهای مدیر آموزشی تسهیل و پیشبرد امر آموزش و یادگیری است. بنابراین موضوع تعلیم وتربیت دانش آموزان هستند و بالطبع معلمان در این فرآیند نقش کلیدی دارند و هسته مرکزی به حساب می آیند.وشاید مدیریت را بتوان مؤثرترین عنصر در طرح واجرای برنامه های مؤسسات دانست. مدیریت عنصری است که فعالیت های جاری سازمان را هماهنگ می کند و برنامه های آینده را طرح ریزی می نماید. نظر به اینکه موضوع روابط انسانی خود بحث عمده ای را در مدیریت و سازمان ها به ویژه در مؤسسات آموزشی به وجود می آورد. پس لازم است به طور مفصل مورد بررسی قرار گیرد. امروزه با پیشرفت شناخت دانش بشری، کیفیت روابط انسانی خصوصا در سازمانهایی که دسترسی به اهداف آن نیاز به همکاری و مشارکت گروهی دارد.
می بایست تغییر و به شکلی پویا جریان یابد. از این رو ضروری است که روابط انسانی به طور منظم و علمی مورد مطالعه و دقت نظر قرار گیرد. تا با توجه به مسائل اجتماعی و روانی در میان کارکنان ایجاد روحیه شده و در نتیجه سبب بهبود شرایط محیط کار و افزایش کارایی مؤسسات آموزشی گردد. معلمان همانند سایر نیروهای انسانی دیگر مؤسسات، انسان هایی با نیازهای متنوع و گاه متضادند. زمانی آنها نقش کلیدی دارند وعملکرد مطلوبی دارند که در محیط کار روابط انسانی صحیح حاکم باشد. روابط انسانی در پرتوی برقراری ارتباط پدید می آید.(ارتباط عبارت است از فراگرد تفهیم و تفهم یا انتقال معانی میان اشخاص و گروههاست.) که یک وجه میان مدیر و معلمان است. چنین ارتباطی ممکن است به طور رسمی یا غیررسمی، کلامی یا رفتاری به منظور انجام کار ووظیفه مشترک یا برای ایجاد روابط عاطفی دوستانه صورت گیرد.مدیر در محیط آموزشی نباید مشکلات و گرفتاریهای شخصی، محدودیت های سازمانی، تنوع سلیقه ها و فشارهای اداری او را از وظایف مهمش باز دارد. یک مدیر همانند خلبان وناخدا در پذیرش شغل خود مختار است. اما وقتی پذیرفت مجبور است رسالت خود را تا زمانی مشخص و دوره ای معین انجام دهد. با توجه به نتایج تحقیقات و بررسی های زیادی که دانشمندان علوم رفتاری در این زمینه به عمل آورده اند. عوامل مؤثر در رفتار سازمانی و پویایی گروه را می توان به سه دسته متغیرهای زیر تقسیم کرد:

متغیرهای فردی: همانند رفتار، طرز برخورد، چگونگی قضاوت، شخصیت و مهارتهای فردی اعضای گروه
متغیرهای گروهی: مانند درجه تأثیرپذیری و نفوذ، چگونگی ارتباطات و میزان کشش و جذابیت اعضاء گروه نسبت به یکدیگر.
متغیرهای محیطی: مانند نوع وظایف، مسئولیت ها، اندازه گیری نظام تنبیه وپاداش.

متغیرهای مذکور در پرورش و حفظ همبستگی گروه، میل به آمیزش و معاشرت اجتماعی، ایجاد هنجارهای گروهی، بهبود مهارتها ورفتار فردی و به ویژه در میزان بهره وری و کارایی گروه مؤثر است. یک نظام آموزشی زمانی بازدهی کامل دارد که تمامی دست اندرکاران امور با فراهم ساختن محیطی مناسب و کارایی و استفاده هر چه بیشتر از توان و نیروی خود و دیگران در انجام صحیح امور مداخله نمایند تا شرایطی ایجاد شود که افراد به یکدیگر اعتماد داشته باشند و با اجرای اصول و روابط صحیح انسانی و استفاده از اصل عدل و انصاف به پویایی گروه بیافزایند. تا هر یک از اعضای گروه از کار کردن، تماس و هم فکری یکدیگر احساس رضایت و خشنودی نموده و در نهایت به کارآیی نظام آموزشی کشور جامه عمل بپوشانند.
صباغیان، زهرا از مقاله روابط انسانی میان مدیر و معلم از دانشگاه شهید بهشتی – صفحه 7
اقتداری، علی محمد سازمان و مدیریت سیستم و رفتاری سازمانی انتشارات دانشکده علوم اداری و علوم بازرگانی – صفحه 112

معلمین رکن اساسی تعلیم و تربیت هستند. برقراری روابط حسنه و جلب نظر و رضایت آن ها یکی از اساسی ترین کارهای مدیر آموزشگاه می باشد. اگر مدیری قادر باشد که با بر آوردن نیازهای معلمین، برقرار کردن شرایط مناسب رشد و به وجود آوردن جوی انسانی و عاطفی، همه معلمین احساس خوشحالی و رضایت خاطر کنند، تقریباً باید گفت که این مدیر قسمت اعظم وظایف مدیریتی خود را به انجام رسانیده است. آنچه تحت عنوان رابطه حسنه با معلمین مطرح می شود، پدید آوردن تمام زمینه ها و شرایط لازم برای ایجاد روحیه، علاقمندی به کار و انگیزش و رضایت آن ها در محیط کارشان در جهت تحقق اهداف آموزش و پرورش است. کیمبل وایلز اساسی ترین راه های عملی را به مدیران برای به وجود آوردن جو رضایت بخش عاطفی با برقراری روابط حسنه با معلمین پیشنهاد می کند.

رابطه مدیر با معلمین مدرسه
1- احترام به شخصیت معلمین که با آن ها سر و کار دارد: نظر به این که معلمین رابطه ای معنوی با دانش آموزان و کار خود دارند و اشتغال آن ها به امر تدریس در درجه اول انگیزه ی مادی ندارد، از شخصیتی معنوی و روحانی برخوردارند. این احساس، آن ها را در میان صنوف دیگر شغلی یکه و ممتاز می سازد و از نظر سلسله مراتب نیازها، آن ها را در مراحل بالا قرار می دهد. اصولاً، شغل معلمی احترام به شخصیت معلم را می طلبد. مدیر و همه افراد جامعه باید به مقام، موقعیت و شخصیت معلم احترام بگذارند.
2- توجه به مشکلات معلمان و اولویت بر رفع آن ها نسبت به مشکلات خود مدیر: معلمان نیاز به آرامش فکری و احساس امنیت شغلی و مالی دارند و باید این نیازها طوری تأمین شود که آن بتوانند در کمال آرامش و راحتی به کارهای فکری خود مانند فکر کردن برای پیدا کردن راه حل های مناسب برای حل مشکلات دانش آموزان، طرح درس و تدریس مناسب بپردازند. اگر چه در نظام آموزشی متمرکز ما، مدیران از قدرت قانونی و امکانات مناسب برخوردارند نیستند و نمی توانند به طور رسمی به حل مشکلات معلمان بپردازند، ولی بسیاری از مشکلات نیاز به توجه به کمک های روانی و حمایت از طرف مدیر دارد و نیاز به کارهای بزرگ ندارد و مدیر علاقمند می تواند از عهده آن برآید. در عین حال، چنانچه مدیر به کمک های بیشتری از طرف مقامات بالاتر برای کمک به معلمان نیاز داشته باشد، مدیران سطوح بالاتر باید چنین کمک هایی را در سازمان تحت نظر خود پیش بینی کنند. این کمک ها ممکن است دادن وام، اعزام به بیمارستان، بیمه معتبر، مشاورت های قضایی، مشاوره های روانی و غیره باشد.
3- توجه و احترام به عقاید و پیشنهادات معلمان: مدیر باید حداکثر سعی خود را در پذیرش و به کار بردن پیشنهادات معلمان معمول دارد. پذیرش و توجه به عقاید و پیشنهادات معلمان، علاوه بر آن که محیطی خلاق و مبتکر به وجود می آورد، سبب دلگرمی و احساس رضایت معلمان نسبت به کارشان می شود. بالعکس، بی احترامی به نظرها و پیشنهادات معلمان آن ها را از مدیر و مسائل آموزشی دور می سازد و تدریجاً سبب ناکامی، تعارض و بی تفاوتی آن ها می شود.
4- تشکیل جلسات ملاقات با معلمان: این که هر معلم فرصت بیان ایده های خود را داشته باشد، یکی از راه های اساسی علاقمند سازی معلمان به کار خود و مدرسه می باشد. معلمان، دبیران و اساتید مانند همه انسان های دیگر علاقمند هستند که در امور سازمان آموزشی سهیم و شریک باشند و در سرنوشت محل کار خود مؤثر واقع شوند. مدیر باید با تشکیل جلساتی، زمنیه مشارکت و فرصت اظهار نظر و بیان عقیده به همه همکاران خود بدهد و با دقت فراوان نظرهای مثبت و دلسوزانه آن ها را بکار بندد. شوراهای آموزشی و عمومی بهترین امکان استفاده از افکار و نظر آن هاست که بعداً به طور مفصل تری درباره ی آن سخن خواهیم گفت.
5- تشویق به فعالیت های اجتماعی که روابط دوستانه ای بین اعضای سازمان آموزش بوجود آورد: یکی از روش هایی که باعث ایجاد روابط نزدیک، صمیمی و دوستانه می شود، مشارکت افراد در کارهای گروهی و اجتماعی است. فعالیت های اجتماعی سبب به وجود آمدن روحیه تعاون، همکاری و حل مشکلات به صورت دسته جمعی و پذیرش نقش و وجود هر فرد می شود. فعالیت های اجتماعی تأثیر به سزایی در بالابردن روحیه در کل سازمان دارد. مدیر باید با توجه به امکانات خود شرایط مشارکت معلمان را در فعالیت های اجتماعی فراهم سازد.
6- به وجود آوردن شرایط راحت و جذاب در محیط کار: وجود شرایط مناسب و راحت در محیط کار موجب احساس سرزنده بودن و ایجاد روحیه بهتر و علاقه بیشتر به کار و زندگی می شود. تسهیل امکانات و شرایط که انجام امور را راحت تر و مؤثرتر سازد، معلمین را به کارشان علاقمند می سازد و سبب داشتن خاطرات خوش در آن ها می شود و در نهایت آن ها را به کارشان و فعالیت بیشتر در مدرسه و کلاس جذب می کند. تهیه ی بعضی از وسایل کمک آموزشی ارزان قیمت، در صورت نبودن بنیه مالی قوی، موجب خوشحالی می شود. وسایلی مانند نقشه، کتاب، میز و صندلی برای نشستن، و چراغ مطالعه، دستگاه نمایش و هم چنین وسایل و امکانات استراحت و آرامش فکر مانند مبل راحت، پرده، گل و فضای سبز و نظایر آن سبب جذاب تر شدن محیط کار می شود.
7- داشتن رفتار متناسب و آمیخته با احترام نسبت به معلمان: مدیر باید از رفتاری که سبب سبکی و پایین آوردن ارزش محیط آموزشی می شود، خودداری کند. مدیر و معلمین، هر دو الگوی رفتاری دانش آموزان هستند و به همین دلیل باید از رفتاری باوقار، با متانت و سنجیده برخوردار باشند. شغل مدیریت ایجاب می کند که مدیران به عنوان معلم معلمان از رفتاری تحت کنترل و حساب شده برخوردار باشند. از آنجا که معلمین، اصولاً انسان های مبادی آداب هستند، از مدیران توقع دارند که رفتاری مناسب و سنگین و آمیخته با احترام داشته باشند. مدیر باید به علت آن که رفتارش برای معلمان و دانش آموزان الگو می باشد، در حد شأن و ارزش تربیتی مدرسه، نسبت به معلمان و دانش آموزان رفتاری قابل قبول داشته باشد.

پیشنهادها:
برای بهبود امور مدیریت پیشنهادات زیر مطرح می شود:
1- حتی المقدور سعی شود که از افرادی برای تصدی مدیریت انتخاب شود که در این رشته مدیریت تحصیل کرده باشند.
2- بهتر است فردی راکه به عنوان مدیر انتخاب می شود دو الی سه سال در کنار مدیر مجربی قرار دهند تا از نزدیک با مسائل مدیریت آشنا شود و از تجربه های مدیر دیگر بهره ببرد و بعد خودش به کار مدیریت بپردازد.
3- تأمین کردن مدیران از لحاظ مختلف«مالی، امکانات شخصی، ارضای روحی و تقویت فکری» امری بسیار ضروری به نظر می رسد. در غیر این صورت افراد کارآمد به شغل مدیریت روی نمی آورند. و احتمال دارد که آن تعداد افراد کارآمدی هم که شاغل هستند از مشاغل دور شوند و دست از این شغل بردارند.
4- لازم است امکانات و تجهیزات کامل جهت اداره امور مدرسه در اختیار مدیران قرار گیرد. اصولاً اگر برای آموزش و پرورش سرمایه گذاریهای کافی صورت نگیرد نمی توان بر آینده روشن آن امید بست.
5- گذاشتن دوره های ضمن خدمت مداوم مدیریت و آشنایی مدیران با جدیدترین یافته های علم مدیریت از مسائل درخور توجه می باشد.
6- بهتر است به جای جلسات تشریفاتی مدیران در هر هفته، مدیران هر منطقه و در هر ماه مدیران استان گرد هم آیند وراجع به مشکلات اساسی به بحث و بررسی بپردازند. بدیهی است که پشتوانه این گونه جلسات توجه مسئولین بالاتر نسبت به حل مشکلات و عمل نمودن به پیشنهادات مدیران می باشد.
7- بهتر است در بعضی از موارد دست مدیران باز گذاشته شود ودر همه موارد تأکید صرف بخشنامه و مقررات صورت نگیرد. گاهی مقداری انعطاف می تواند اثربخش تر از تحمیل باشد.
8- بازدید از مدارس مدیرانی که موفق می باشند و بهره گرفتن از تجربیات و روشهای مدیران نمونه می تواند اثربخش باشد.
9- لازم است، نظرات مدیران به گوش رده های بالای قانون گذار و مملکتی برسد و در عمل مورد توجه قرار گیرد. چرا که مدیران از نزدیک با مشکلات دست وپنجه نرم می کنند.
10- تغییر مدیریت در مدارس و رده های بالاتر بهتر است مبتنی بر تخصص و آگاهی و برتری افراد منتخب باشد.
11- بررسی روابط انسانی در مدارس ابتدائی بسیار کم است. امید است این بررسی انجام شود زیرا برقراری مدیریت مطلوب در ابتدائی تأثیر بسزایی در مدیریت مقاطع بالاتر دارند.

منابع و مآخذ:
1) اقتداری، علی محمد، سازمان مدیریت سیستم رفتاری
2) بخشی، خداداد، روابط انسانی در مدیریت آموزشی
3) جاسبی، عبدالله، اصول ومبانی مدیریت
4) رشد معلم (آذر)، سال 1372
5) زاهدی، محمد (مترجم)، چرا کارکنان کاری را که از آنها انتظار می رود انجام نمی دهند (مدیریت دوستی)
6) طوسی، محمدعلی، ماهنامه آموزش و پرورش دوره 34-14-23
7) صادقپور، ابوالفضل، پایان نامه مدیریت دولتی کارشناسی ارشد
8) صیادپور، عباس، پایان نامه دانشجوی رشته مدیریت
9) عزتخواه، کریم، مدیریت مراکز پیش دبستانی و دبستانی
10) علاقه بند، علی، مقدمات مدیریت آموزشی
11) میرکمالی، سیدمحمد، رهبری و مدیریت آموزشی